Chúng ta đều biết rằng Cruyff là đại diện tiêu biểu của trường phái bóng đá tổng lực và căm ghét thể loại bóng đá “xấu xí”, “phản bóng đá”. Nhưng tất nhiên, đó chỉ là ý kiến cá nhân, và không giống như trong cuộc đời, khó có thể phán xét trong bóng đá rằng triết lý này đạo đức hơn triết lý kia. Cruyff, một thiên tài cả trên sân và trên ghế huấn luyện, đã quá định kiến với bóng đá phòng ngự. Chúng ta đã có thể thấy manh nha ngay từ mùa trước và nở rộ ở mùa này những triết lý bóng đá khác biệt, thậm chí là đối lập với cách Barca và Ajax từng thể hiện dưới sự dẫn dắt của Cruyff.

Ít nhất 4 trận cầu đỉnh cao mùa này đã trở thành điểm nhấn cho những cuộc chiến về triết lý bóng đá: Bayern Munich và Real Madrid, Bayern Munich và Borussia Dortmund, Atletico Madrid và Chelsea, Barcelona và Atletico Madrid. Pep Guardiola, Carlo Ancelotti, Juergen Klopp, Diego Simeone và Jose Mourinho đều là những chiến lược gia giỏi nhất thế giới ở tầm CLB hiện giờ, và một khuynh hướng đang hiện ra rõ rệt: Phong cách của Guardiola, những đội bóng mà ông dẫn dắt, ảnh hưởng, với phần còn lại.

Đó là cuộc chiến giữa cầm bóng nhiều và phòng ngự phản công.

Trong vài năm, Barcelona thống trị thế giới bóng đá cấp CLB. Trong 4 năm ở Camp Nou, Guardiola đã giành được 17 chiếc cúp các loại với trường phái tổng lực khởi đầu từ Rinus Michels, Ajax, ĐT Hà Lan, được Cruyff kế thừa và đưa lên tầm cao, trở thành tiqui-taca không có đối thủ dưới thời Pep. Barca sẽ không tấn công trực diện, mà chuyền bóng liên tục cho tới tận cửa gôn đối phương. Nhịp độ của họ vì thế không cao, dù đội hình được đẩy rất cao với nhiều cầu thủ đứng bên phần sân đối phương.

Giữ bóng áp đảo là chìa khóa để lối chơi này thành công, nhưng đồng thời, nó cũng cần các cá nhân xuất chúng như Lionel Messi và Andres Iniesta để xuyên phá những hàng thủ đổ bê-tông. Tuy nhiên, giống như các chu kỳ chiến thuật bóng đá khác, mô hình của Barcelona rồi cũng tới ngày xuống dốc.

Hãy lấy một ví dụ điển hình là Atletico Madrid của Diego Simeone. HLV người Argentina đã làm được những điều phi thường cho đội chủ sân Vicente Calderon, vốn nổi tiếng là một đội thiếu ổn định về nhân sự và lối chơi trước khi ông tới. Simeone đã mang tới sự bền vững cho đội bóng, nhưng còn quan trọng hơn là một phong cách rõ ràng.

Atletico đã giành chức vô địch Europa League và cúp Nhà Vua với phong cách tổ chức tốt, kỷ luật và làm việc cật lực, nhất là trong phòng ngự dưới cây gây chỉ huy của Simeone. Trong 2 trận tứ kết lượt đi và về gặp Barcelona ở Champions League, Atletico đã thể hiện xuất sắc những phẩm chất đó để hạn chế tối đa Barcelona.

Và Atletico không chỉ đơn giản phòng ngự tuyệt vời, khả năng phản công ở tốc độ cao giúp họ có cơ hội chiến thắng, thay vì chỉ không thua, và đó đang trở thành một trào lưu mới ở mùa giải này. Với David Villa chơi tiền đạo cắm và Arda Turan cùng Diego Costa trong vai trò hỗ trợ, các pha phản công của Atletico luôn hứa hẹn bùng nổ với hiệu quả cực cao, khiến đối thủ mất cân bằng và tung ra cú đấm dứt điểm như thể một võ sĩ quyền anh hạ gục đối phương.

Thật ra, đó cũng chính là phong cách mà Mourinho định dùng để đả bại Barcelona khi ông còn ở Real Madrid. Sẽ mất nhiều thơi gian và thử nghiệm để đạt tới một trình độ phòng ngự phản công như Atletico, và có lẽ còn mất nhiều thời gian hơn nữa để kết hợp nó với lối chơi pressing như Klopp làm được ở Dortmund.

Một ví dụ đáng nhắc khác là trận tranh Siêu cúp Đức giữa Dortmund và Bayern Munich (trận Bayern thua Dortmund 0-3 hôm 12/4/2014 không tính do Bayern không còn động lực). Mùa trước, Bayern là một đội rất đa dạng về phong cách và toàn diện. Nhưng Dortmund luôn được ca ngợi vì họ bị hạn chế về mặt tài chính và chỉ vươn lên đỉnh cao nhờ vào tài nghệ huấn luyện tuyệt vời cùng những quyết định nhân sự đúng đắn.

Trận tranh Siêu cúp Đức là đối lập với trận chung kết Champions League mùa trước. Ở Wembley tháng 5 năm ngoái là cuộc đối đầu giữa 2 đội đều chơi tấn công. Với sự có mặt của Guardiola mùa này, Bayern đã chơi giống hơn với Barcelona: kiên nhẫn và chậm rãi hơn khi triển khai bóng và cầm bóng áp đảo trước Dortmund. Nhưng họ đã bị trừng phạt 4 lần bởi phương pháp “gegenpressing” (pressing liên tục) kết hợp với phản công chớp nhoáng của BVB. Đó là bài học mà Guardiola đã không thuộc khi một lần nữa thất bại ở Bernabeu thứ Ba tuần trước.

Phòng ngự phản công là điều không mới trong bóng đá. Thậm chí, phòng ngự phản công đánh bại bóng đá tổng lực cũng là điều đã cũ, như khi hệ thống “catenaccio” (phòng ngự đổ bê-tông) của Inter Milan đánh bại Ajax hoa mỹ vào những năm 1960. Nhưng ở thời hiện đại, nó được kết hợp với lối đá pressing và trở thành một xu hướng mới nhờ những tài năng chiến thuật như Klopp.

Một hàng thủ được tổ chức tốt, giữ cự ly hợp lý và vững vàng là nền tảng đầu tiên cho một lối đá như thế. Tiếp đó là những cầu thủ tấn công nhất thiết phải có tốc độ cao, thông minh và năng lượng dồi dào, như Pierre-Emerick Aubameyang hay Henrikh Mkhitaryan. Một đội bóng như thế sẽ không chơi phòng ngự tử thủ như kiểu “catenaccio”, mà là một kiểu “phòng ngự chủ động”, nhấn mạnh hơn vào sự chuyển đổi từ phòng ngự sang tấn công ở tốc độ cao nhất.

Nếu phải nêu tên một bậc thầy của lối chơi phản công trong thập kỷ qua ở châu Âu, thì người đó sẽ là Mourinho. Ông có thể được coi là một triết gia “hiện thực chủ nghĩa” đối lập với trào lưu “nghệ thuật vị nghệ thuật” do Guardiola đứng đầu trong bóng đá.

Mourinho tin rằng các trận đấu bóng đá được định đoạt ở các thời điểm chuyển tiếp, từ tấn công sang phòng ngự, và ngược lại. Với ông, không phải gây sức ép liên tục lên đối phương, mà phản công mới là những tình huống mang lại nhiều cơ hội ghi bàn nhất. Mọi đội bóng mà Mourinho dẫn dắt đều được lập trình sẵn để phản công tốc độ cao.

Nhưng HLV người BĐN cũng bị chỉ trích dữ dội và liên tục vì phong cách bóng đá nghèo nàn và xấu xí của ông. Cruyff là một trong những người to tiếng nhất. Atletico và Dortmund cũng chơi phản công, nhưng cố thay đổi định kiến rằng đó là một phong cách tiêu cực. Thực ra, cả hai kẻ thách thức đó đều chơi rất hấp dẫn và khiến cho tiqui-taca mới trở nên nhàm chán. Có thể gọi Chelsea là phản bóng đá, nhưng chắc chắn không thể nói thế với Dortmund và Atletico.

Mà ngay cả Mourinho cũng không đáng bị dè bỉu như thế. Chính ông là người đã gây ra cho Barca nhiều khó khăn và thất vọng nhất suốt thập kỷ qua. Chelsea của ông giai đoạn 2004-07, và cả hiện giờ, hoàn toàn đối lập với những gì đội bóng xứ Catalan tôn sùng. Tương tự là ở Inter và Madrid. Mourinho rất coi trọng những cầu thủ như Michael Essien, Didier Drogba, Diego Milito, Esteban Cambiasso, Pepe, Xabi Alonso… Họ có sức mạnh, tốc độ, thể lực và đảm bảo thành công.

Chelsea hiện giờ cũng sở hữu những cá nhân rất hợp với cách chơi bóng như Atletico và Dortmud, với các tiền vệ cần mẫn, sáng tạo, tốc độ và sắc sảo như Eden Hazard và Andre Schuerrle, nên sẽ không ngạc nhiên nếu họ được điều chỉnh theo hướng đó trong 1-2 mùa tới.

Một điều cần phải nói rõ: những ai tin rằng chơi tiqui-taca, tấn công, cầm bóng nhiều đòi hỏi hơn và khó hơn so với lùi lại phòng ngự chặt chẽ có lẽ đã sai. Để một đội bóng phòng ngự hoàn hảo, dù là lùi sâu như Chelsea trước Liverpool vào cuối tuần rồi, hay chủ động như Atletico trước Barcelona cách đây hai tuần, đòi hỏi rất nhiều thời gian, công sức và sự hy sinh. Đó là lý do tại sao những HLV như Mourinho, Klopp và Simeone luôn được đánh giá cao.

Khá rõ ràng mùa giải này, những cuộc chiến lớn sẽ được định đoạt bởi các trận đấu về mặt phong cách giữa tiki-taka và phản công, dù là phòng ngự phản công hay pressing-phản công. Lối chơi của Barca từng có thời gần như trở thành sách giáo khoa bóng đá, trở thành một thứ kinh viện với những HLV, nhưng bóng đá luôn thay đổi, và một thời đại mới đang mở ra, với Klopp, Mourinho và Simeone.