Đội hình 4-2-3-1 là vua của bóng đá kể từ năm 2010, khi cả Inter Milan của Jose Mourinho và Brazil của Dunga đều sử dụng sơ đồ đó và thể hiện sức mạnh gần như không thể ngăn cản. Hệ thống 4-2-3-1 trở thành công thức mô phạm để hướng tới thành công, cũng như khiến một số vị trí nhất định trên sân trở nên cực kỳ quan trọng.

Các tiền vệ chơi bao sân nhiều sức mạnh như Yaya Toure và Fernandinho trở thành những "món hàng nóng nhất", trong khi các tiền vệ kiến tạo chơi lùi, điều phối nhịp độ trận đấu như Ilkay Gundogan nhận được nhiều sự chú ý hơn bao giờ hết.

Mùa trước, một nửa các đội vào tứ kết Champions League sử dụng sơ đồ 4-2-3-1 và hai đội vào chung kết, Borussia Dortmund và Bayern Munich, đều chơi rất hay với đội hình này. Sau khi Bayern đăng quang ở Champions League vào tháng 5 vừa rồi, khó có thể nói là hệ thống 4-2-3-1 không còn thời thượng nữa, nhưng sự nổi lên của hàng loạt HLV trẻ với những sáng tạo chiến thuật tân tiến trong thời gian qua đã khiến tình hình có nhiều thay đổi.

Những vai trò trọng yếu nhất trong đội hình 4-2-3-1, bao gồm một tiền vệ trung tâm bao sân, một tiền đạo toàn diện và một tiền vệ kiến tạo chơi lùi, cũng là những vị trí xác định các biến tấu dẫn tới sự nổi lên của những hệ thống mới.

Một nhân tố quan trọng khác trong quá trình tiến hóa là sự nổi lên của “tiền vệ lai”, vừa có thể đá như một tiền vệ trụ, vừa có thể chơi như một tiền vệ kiến tạo, một “số 8” truyền thống lai với “số 10” truyền thống.

Tức là, những vị trí quan trọng nhất trong đội hình 4-2-3-1 dẫn tới dự báo các đội hình “thời trang” kế tục có thể là 3-5-2, 4-4-2 hoặc 4-3-3.

Juventus đã không thể lan truyền thử nghiệm 3-5-2 của họ sau khi bị Bayern Munich đánh bại một cách toàn diện ở tứ kết Champions League. 4-4-2 cũng xuất hiện ở nơi này nơi khác, Real Madrid, Atletico Madrid, Paris Saint-Germain và Manchester City đều đã ít nhiều sử dụng hệ thống này, nhưng đó vẫn là một khuynh hướng lỗi thời.

4-3-3 hiện giờ đang là xu hướng mới, trên toàn châu Âu và có thể là hệ thống thịnh hành nhất trong vài năm nữa. Thách thức lớn nhất của đội hình 4-3-3 có lẽ là cách tiếp cận “cân bằng” hiện do Manuel Pellegrini và Mauricio Pochettino là những đại biểu chính. Lẽ đó, sẽ rất thú vị chờ đợi tư duy nào sớm trở thành thời thượng.

Không giải đấu nào chứng kiến các thử nghiệm chiến thuật xuất hiện nhiều và nhanh chóng như Serie A. Khởi đầu phá nhiều kỷ lục của Roma mùa này, khi đội bóng của HLV Rudi Garcia đã thắng cả 10 trận họ đá cho tới nay, là dựa trên một đội hình 4-3-3 rất điển hình. Miralem Pjanic trong vai “tiền vệ lai”, hoặc một số 10 chơi lùi, nếu bạn khắt khe hơn, trong khi Daniele De Rossi đá tiền vệ trụ đằng sau người chơi bao sân Kevin Strootman.

Fiorentina cũng đang tạo ra các làn sóng trên khán đài khi đánh bại cả Juventus và AC Milan trong vòng 3 tuần. HLV Vincenzo Montella đã luân phiên giữa sơ đồ 3 hậu vệ và đội hình 4-3-3 mùa trước. Mùa này, ông ổn định hơn với hàng thủ 4 người.

Kỹ thuật là tố chất nổi bật của hàng tiền vệ Viola mà ở Serie A họ gần như không có đối thủ. Borja Valero, David Pizarro, Matias Fernandez và Alberto Aquilani đã khống chế toàn bộ cục diện trên sân trong chiến thắng 4-2 của Fio trước Bianconeri.

2 HLV vừa đề cập, Montella và Garcia, đều còn trẻ, có tư duy cách tân và rất quyết tâm tạo dựng cho mình một sự nghiệp hiển hách. Họ đã có khởi đầu mùa giải rất ấn tượng, và dù Fiorentina đang có dấu hiệu chững lại, cùng với Roma, họ vẫn là 2 đội đáng xem nhất ở Ý mùa này.

Trong khi đó, Pep Guardiola đã lựa chọn đội hình 4-1-4-1 mùa này với Bayern, nhưng khi soi xét kỹ hệ thống đó, nó có khác gì nhiều với 4-3-3? Laurent Blanc, Carlo Ancelotti và Paul Lambert cũng đều ưa thích sơ đồ 4-3-3. Antonio Conte quay sang phương án đó khi ông làm khách ở Bernabeu vàot háng trước.

Từ giờ tới khi mùa bóng khép lại, có thể tin rằng sẽ còn nhiều HLV nữa chơi với đội hình 4-3-3. 4-2-3-1 vẫn là thời thượng, nhưng có lẽ là không lâu nữa.